Пераклад артыкулу амэрыканскага дасьледчыка Марка Эпіскапаса, апублікаванага ў часопісе The National Interest.
Пабудова канструктыўных дачыненьняў зь Беларусьсю магла б прынесьці значны плён для бясьпекі і стабільнасьці ва Ўсходняй Эўропе ў той час, як ЗША пераарыентуюцца на Азію.
Амэрыканская палітыка ва Ўсходняй Эўропе цягам апошніх шасьці месяцаў была падпарадкаваная ініцыятыве Белага дома па спыненьні вайны ва Ўкраіне. Аднак нават на фоне мірнага працэсу гэтая адміністрацыя павінна заставацца зацікаўленая ў выкарыстаньні кароткатэрміновых магчымасьцяў для прасоўваньня інтарэсаў ЗША ў рэгіёне. Найбольш пэрспэктыўнай з такіх магчымасьцяў зьяўляецца нармалізацыя дачыненьняў зь Беларусьсю — краінай, якая займае ключавое становішча паміж Расеяй і Захадам і можа адыграць ролю важнага гульца ў гэтым супрацьстаяньні.
“Беларускі балкон” — ключавы плацдарм паміж НАТО і Расеяй, што надае ёй выключную важнасьць у пытаньнях звычайнай і ядзернай бясьпекі. Яе геаграфічнае становішча таксама дае магчымасьць стаць істотным эканамічным цэнтрам паміж Усходам і Захадам.
Падыход Захаду да Беларусі з 2020 году застаецца аўтаматычным — тады ЗША далучыліся да эўрапейскіх краінаў у накладаньні жорсткіх санкцыяў на ўрад прэзыдэнта Аляксандра Лукашэнкі за, як сьцьвярджалі чыноўнікі і крытыкі, фальсыфікацыю выбараў і разгон антыўрадавых пратэстаў. Санкцыйная палітыка яшчэ больш узмацнілася пасьля таго, як Менск дазволіў расейскім войскам выкарыстаць сваю тэрыторыю ў часе ўварваньня ва Ўкраіну ў 2022 годзе.
Аднак такі карны падыход не даў жаданых вынікаў. Беларусь абаранілася ад санкцый праз паглыбленьне саюзу з Расеяй і наладжваньне сувязяў з іншымі няклясічнымі партнэрамі, найперш з Кітаем. Гады агрэсіўнай палітыкі імпартазамяшчэньня, схемаў абыходу санкцыяў і спробаў наладзіць гандаль з незахаднімі краінамі зрабілі Беларусь яшчэ больш устойлівай да заходняга ціску.
Больш за тое, палітыка «бізуна без перніка» пазбавіла Захад самых эфэктыўных інструмэнтаў уплыву. Большасьць беларусаў, хоць і мела блізкія пачуцьці да Расеі, бачыць сябе эўрапейцамі і высока цэніць прыналежнасьць да агульнай заходняй культурнай і гандлёвай прасторы. Калі б ім далі выбар, яны ахвотна набывалі б iPhone’ы, езьдзілі на Ford’ах або, улічваючы надзвычайную папулярнасьць электрамабіляў у Менску, на Tesla’х.
У іншых умовах такі грамадзкі настрой, відавочны для кожнага, хто наведваў Беларусь, быў бы расцэнены як запрашэньне да выкарыстаньня амэрыканскай «мяккай сілы». Гэта адлюстроўвалася ў «шматвэктарнай замежнай палітыцы» Лукашэнкі, якая імкнулася захоўваць сувэрэнітэт Беларусі праз балянсаваньне паміж Усходам і Захадам. Гэты тып геапалітычнага арбітражу прапануе Вашынгтону гатовую стратэгію — нізкавартасную, з мінімальнымі рызыкамі і хуткімі магчымымі вынікамі.
Пабудова канструктыўных дачыненьняў зь Беларусьсю — адным з апошніх у рэгіёне «плынных гульцоў» — прынесла б істотную выгаду для бясьпекі і стабільнасьці ва Ўсходняй Эўропе ў час, калі ЗША імкнецца сфакусавацца на іншых частках сьвету, асабліва ў Інда-Ціхаакіянскім рэгіёне. Беларусь можа стаць як плацдармам, так і полем бою ў магчымым канфлікце Расея–НАТО. Прасоўваньне мірных дачыненьняў Менску з заходнімі суседзямі — найлепшы сродак зьніжэньня рызыкі эскаляцыі.
Вяртаньне амэрыканскіх і эўрапейскіх кампаніяў на беларускі рынак, дзе ўжо моцна замацаваўся Кітай, дапамагло б Беларусі дывэрсыфікаваць сваю эканоміку, што было б на карысьць і ёй, і Захаду.
Прыйшоў час абмаляваць асноўныя контуры магчымай дамовы паміж ЗША і Беларусьсю. Дэталі маюць быць выпрацаваныя дыпляматамі на месцы, але агульны накірунак ужо зразумелы. ЗША можа прапанаваць рэальную мадэль паэтапнага зьняцьця санкцыяў і распачаць перамовы аб інвэстыцыях у сэктары авіяцыі, энэргетыкі і аўтамабільнай прамысловасьці.
Белы Дом таксама мог бы даць афіцыйныя запэўненьні, што не імкнецца і не падтрымлівае гвалтоўную зьмену ўлады ў Беларусі. Хоць гэта ўжо дэ-факта палітыка, зафіксаваць яе на паперы — важны крок да аднаўленьня даверу. Акрамя таго, адміністрацыя магла б выступіць пасярэднікам у наладжваньні адносінаў Беларусі з Польшчай і Літвой.
У адказ Беларусь магла б абавязацца не дапамагаць і ня ўдзельнічаць у агрэсіі (прамой ці гібрыднай) супраць сваіх суседзяў. Гэты пункт, падмацаваны мэханізмамі вэрыфікацыі, ня будзе ахопліваць дзеяньні самаабароны і, такім чынам, ня будзе супярэчыць абавязкам Беларусі перад Расеяй. Таксама Беларусь павінна ўзяць удзел у разьвязаньні праблемаў у дачыненьнях з суседзямі, у тым ліку датычна міграцыйнага крызісу.
Тут важна падкрэсьліць: умова разрыву бясьпекавых сувязяў з Расеяй як абавязковая частка нармалізацыі — гэта памылковы і непатрэбны шлях. Мэта ЗША — стабільнасьць у рэгіёне праз прадухіленьне ўзброенай агрэсіі з боку Беларусі. Няма аніякага інтарэсу ў тым, каб прымушаць Менск выбіраць паміж Расеяй і Захадам — такі выбар для яго непрымальны і можа справакаваць вострую рэакцыю Крамля.
Што да правоў чалавека, мэта не павінна заключацца ў тым, каб прывязваць вызваленьне палітвязьняў да нейкіх узнагародаў — гэта толькі цягне за сабой бескарысны цыкл узаемных патрабаваньняў. Замест гэтага ЗША варта імкнуцца да дыялёгу з уладамі Беларусі ў духу Хэльсынскіх пагадненьняў 1975 году, дзе правы чалавека былі толькі адной з частак перамоваў, нароўні з бясьпекавымі і эканамічнымі пытаньнямі.
Ня варта прывязваць перазагрузку дачыненьняў зь Беларусьсю да завяршэньня вайны ва Ўкраіне — гэта ня дасьць плёну ні ў беларускім, ні ва ўкраінскім накірунку. ЗША мае ўсе падставы для таго, каб весьці палітыку адносна Беларусі як сувэрэннай дзяржавы, зацікаўленай у паляпшэньні адносінаў з Захадам. Таксама ня варта спадзявацца на супольны фронт з ЭЗ — эўрапейцы натуральна дададуць свае ўмовы і патрабаваньні.
Сярод дыпляматаў ЭЗ пачынае фармавацца разуменьне, што палітыка максымальнага ціску на Беларусь правалілася. Але палітычная інэрцыя трымае іх пры старым курсе. Таму ЗША павінна ініцыяваць зьмены. Удалая дамова з Беларусьсю падарве падмурак эўрапейскай палітыкі ціску і дасьць ЭЗ магчымасьць перагледзець свой курс.
Пра аўтара: Марк Эпіскапас
Марк Эпіскапас — дасьледнік у Праграме па Эўразіі Інстытута Квінсі. Таксама выкладае гісторыю ў Унівэрсытэце Мэрымаўнт. Мае ступень PhD з Амэрыканскага ўнівэрсытэту і магістарскую ў міжнародных дачыненьнях з Бостанскага ўнівэрсытэту. Спэцыялізуецца на канкурэнцыі вялікіх дзяржаў, трансатлянтычных адносінах, расейскай палітыцы, ваеннай думцы і праблемах бясьпекі ва Ўсходняй Эўропе. Раней працаваў у The National Interest як журналіст у галіне нацыянальнай бясьпекі. Сачыце за ім у X: @MEpiskopos.
Крыніца: https://nationalinterest.org/feature/can-belarus-be-turned
